Choroba kapitana

„Kapitanoza” jednoznacznie kojarzy się z „kapitanem” i jest to skojarzenie jak najbardziej zasadne. To właśnie analiza zachowań osób pełniących funkcje kapitanów leży u jej podstaw. Samo określenie zawdzięczamy badaczowi wpływu społecznego Robertowi Cialdiniemu1, który opisał2 zjawisko jako efekt bezkrytycznej wiary w nieomylność autorytetu. Ludzie wierzą w to, co twierdzi ekspert (przełożony, lider itp.), i nie analizują słuszności podejmowanych przez niego decyzji, a nawet jeśli zaczynają mieć wątpliwości, sami je usuwają – w końcu „kapitan” nie może się mylić. 

​​

Czym jest „kapitanoza”?

Występowanie zjawiska, określonego później jako „efekt kapitanozy”, zidentyfikował, na podstawie prowadzonych analiz, Zarząd Lotnictwa Federalnego USA. Komisje powoływane do badań przyczyn wypadków lotniczych stwierdzały, że wynikały one bardzo często z ewidentnych błędów głównych pilotów, które nie były skorygowane przez innych członków załóg samolotów. Podwładni przyjmowali, że kapitan nie może się mylić i że jego decyzje (choć niejednokrotnie budziły obawy) są jednak słuszne. Pomimo że członkom załóg zdarzało się nawet wyrażać swoje obawy lub wątpliwości, ostatecznie nie przeciwstawiali się kapitanowi. Dlaczego tak się działo? Eksperci doszli do wniosku, że uznanie nieomylności najważniejszej osoby na pokładzie z jednej strony ograniczało potrzebę uważności przez pozostałych członków załóg, a z drugiej – redukowało presję podjęcia przez nich środków zaradczych, niezbędnych do skorygowania jej decyzji. Działała reguła autorytetu – a kto ma autorytet, ten ma władzę. 

Jak działa reguła autorytetu?

To jedna z silniejszych reguł wpływu społecznego, ponieważ opiera się na naszej… biologii. Nie jest też charakterystyczna wyłącznie dla ludzi. Wystarczy przyjrzeć się żyjącym dziko zwierzętom, które podążają za przywódcą stada. Są mu posłuszne, ponieważ uznają, że zwiększa to ich szanse na przetrwanie w trudnych warunkach. W końcu aby dany osobnik stał się przywódcą stada, musi wcześniej wywalczyć sobie pozycję i udowodnić, że jest wystarczająco silny i doświadczony, by zapewnić stadu bezpieczeństwo i byt. 

Prawdziwy przywódca w sytuacji trudnej działa szybko, ale nie bezmyślnie – wie, co zrobić, i robi to szybko, ale z rozwagą. Ocenia wielkość, zakres i pow...